Paranoid Kişilik

Başkalarınca anlaşılabilir olmayan bir biçimde, karakterine ya da itibarı

na saldırıldığı yargısına varır ve öfkeyle ya da karşı saldın ile birden tepki gösterir

Haksız yere, karısının/kocasının ya da cinsel eşinin sadakatsizliğiyle ilgili şüphelere sık sık kapılır

Olgu Sunumu: Şüpheci Okul Müdürü

Bay Q. 51 yaşında bir orta okul müdürü. Okul yönetimiyle arasında geçen, mesleğini tehlikeye atan bir çatışmanın ardından, eşinin ısrarları üzerine değerlendirme için gelmiş. Eşi evliliklerinin katlanılmaz olduğunu ve eğer Bay Q. herkesle kavga etmeyi bırakmazsa onu terk etmek zorunda kalacağını söylüyor.

İlk görüşmede, Bay Q., kendisinin eskiden beri şüpheci bir insan olduğunu, fakat bu özelliğinin artık kontrolden çıktığını kabul ediyor. Buna rağmen, okul yönetim kurulu üyelerinin, personel ve bir grup mutsuz anababa birlikte onun ayağım kaydırmak için komplo kurduklarını düşünüyor. Öğretmenlerin ve personelin, onu kötü göstermek ve koltuğundan etmek için "kendisinden bir şeyler sakladıklarını" ve okulda olup biteni kendisine anlatmadıkları hissi yaşıyor. Eşinin psikiyatrik değerlendirme konusundaki ısrarlarının, aslında okul yönetimin kendisini işten çıkarmak için kurduğu entrikanın bir parçası olduğunu düşünüyor. Eşi yönetimden birisiyle iyi arkadaşmış ve Bay Q. eşinin kendisine bütünüyle bağlı olmayabileceğinden kuşkulanıyor. Okul yönetiminden birisi geçenlerde kendisine, 2 yıl önce müdürlüğe terfi ettiğinden beri herkesi çileden çıkardığından bahsetmiş. Bay Q. elinden gelenin en iyisini yapmaya gayret ediyormuş. Bu sözlerin kıskançlıktan ve okul yönetiminin kendisinden kurtulmaya kararlı olmasından kaynaklandığı iddiasında. "Muhtemelen kendi ahbaplarından birini bu işe getirmek istiyorlar" diyor. Daha ayrıntılı olarak sorulduğunda, Bay Q. yine de belki de aşırı tepkisel davrandığını ve bazı davranışlarında hatalı olabileceğini kabul ediyor. Bununla birlikte, sürekli olarak nasıl ahlaksız bir davranışa maruz kaldığım düşündüğünü ve bunun okuldaki görevlerini aksatmasına neden olduğunu söylüyor.

Eşiyle ayn olarak görüşüldüğünde, kendisi, Bay Q.'nun her zaman için başkalarından kuşkulanmak, duygu ve düşüncelerini gizlemek gibi bir eğiliminin olduğunu, fakat müdürlüğe terfi etmesinin ardından bu özelliklerin daha da kötüye gittiğini söylüyor. Ona, kendi kendine sorun yarattığını söylediği için sık sık kavga etmelerinden şikayetçi. Eşine göre Bay Q., ona, öğretmenlere ve personeline karşı hep kızgın ve münakaşacı. Yakın zamanda okulda geçen birkaç olaydan dolayı ayrıca kaygılanmış. Örneğin Bay Q., mutfak personelini, kendi dönemindeki bütçe raporlarının kötü görünmesi için kasıtlı olarak yiyecekleri israf etmekle suçlamış. Mutfak personel şefi, okulundaki kantinin diğer okul- lardakiler kadar, hatta onlardan daha iyi durumda olduğunu gösteren rakamlan Önüne koyduğunda ise Bay Q. kendisine tahrif edilmiş rakamların gösterildiği iddiasıyla şefi suçlamış. Bunun üzerine mutfak personel şefi merkez büroya şikayet etmiş ve tayinini istemiş ve isteği kabul edilmiş. Başka bir gün de, Bay Q., yedinci-sınıf öğretmeninin, bu öğretmenin şalisen arkadaşı olan okul müfettişine, kendisi hakkında özel olarak küçük düşürücü bilgiler ilettiğini sanmış. Bir çok kereler bu öğretmeni odasına çağırarak "güvenine ihanet" ettiği için azarlamış. Öğretmenin, müfettişle olan ilişkisinin bütünüyle arkadaşça olduğu ve böyle bir durumda, Bay Q.'yu arkasından çekiştirmeyi aklının ucundan bile geçirmeyeceği şeklindeki açıklamalarını, Bay Q. reddetmiş. Aralarındaki anlaşmazlık sonunda öylesine büyümüş ki, bu öğretmen de başka bir okula tayinini istemiş. Bu olaydan sonra, okul yönetim başkanı Bay Q.'ya, işler böyle devam ederse, Bay Q.'nun okuluna personel bulmakta güçlük çekeceklerini söylemiş.

Okul yönetimiyle geçen son çatışma, Bay Q.'nun haksızlığa uğradığı ve maaşına yeterli zammı alamadığında ısrar etmesi sonucu çıkmış. Bütçeden sorumlu yöneticinin, aynı deneyim düzeyinde bulunan başka hiçbir müdürün daha fazla artış almadığı konusunda kendisine güvence vermesine rağmen, Bay Q. okul yönetiminin kapalı bir toplantısında durumunu bildirmekte ısrar etmiş. Bay Q.'nun okul yönetiminde bulunan bir arkadaşı, Bayan Q.'ya, Bay Q.'nun bu toplantıdaki davranışlarının ve ithamlarının okul yönetiminin bir okul müdüründen bekledikleri karşısında fazlasıyla sınırı aştığını söylemiş. Bunun üzerine Bayan Q. eşi için çok endişelenmiş ve İşini kaybetmesinden korkmuş. Bu konuşmanın ardından Bayan Q. eşine, psikiyatrik değerlendirmeye gitmezse kendisini terk edeceğini söylemiş.

Bayan Q., Bay Q.'nun kayın pederi ve kayınvalidesiyle konuşmadığını söylüyor. Çünkü onların, kendisinin kızlan için yeterince iyi olmadığmı düşündüklerine inanıyormuş. Eşini kendisini terk etmesi için ikna etmeye çalıştıklanm sanıyormuş. Bayan Q. bunun doğru olmadığını söylüyor. Kansını ve çocukla- nm da Bayan Q.'nun ailesiyle görüştürmeme gayreti içindeymiş, çünkü ailesini görmesinin eşinin kendisine karşı bağlılığını ve düşkünlüğünü zedelediğine inanıyormuş.

Klinisyen, Bay Q.'nun 12 yaşındaki kızı ve 15 yaşındaki oğluyla görüştüğünde, onlar da babalannın evi askeri üs gibi idare ettiğinden, her harcamayı, arkadaşı, daveti denetlediğinden şikayet ediyorlar. Bay Q. herkesten kendisine ne zaman nerede olacaklanna dair talimat vermesini istiyormuş. Kızı, babasının müdür olduğu okula devam ediyormuş ve Bay Q. kızını sürekli olarak öteki çocukların kendisiyle ilgili ne dedikleri hakkında sorguya çekiyormuş. Bay Q.'nun ailesi, babalarının bir şeyleri sakladıklarım iddia etmekte haklı olduğunu kabul ediyorlar. Aşın denetleyici olmasından Ötürü, eşi ve çocuklan ona hemen hiçbir şeyi anlatmaz olmuşlar; fakat bu durum, kaçamaklarını ya da yan- yalanlan yakaladığında Bay Q.'nun daha da öfkelenmesine neden oluyormuş.

Bay Q.'dan kendisini tanımlaması'istendiğinde, insanlann yapmacık tavır- lannı ve sahtekarlıklarını görebilen birisi olmakla iftihar ettiğini söylüyor. Nasıl yoksul bir aileden geldiğinden, nasıl her zaman tehlikelere karşı çabalamak zorunda kaldığından ve zor koşullara, düşmanca davranan bazı profesörlere ve işverenlere rağmen üniversiteyi bitirmeyi nasıl başardığından ve bugünkü durumuna nasıl geldiğinden uzun uzadıya bahsediyor.

Paranoid Kişilik Bozukluğu İçin Ayırıcı Tanı Kılavuzu

Bay Q.'nun paranoid olduğu kuşkusuzdur. Bununla birlikte göz önünde bulundurulacak ilk soru şudur: duygulan için mantıklı bir zemin hazırlayan, gerçekten paranoya geliştirmesine yol açan tehditlerle dolu bir çevrede mi bulunmaktadır, yoksa Bay Q.'nun kendi kişiliğindeki özellikler nedeniyle mi durumu böyle algılamaktadır. Bay Q.'nun duygulannın makul olup olmadığına karar vermek için, her yeni durumu kuşkuyla karşılama derecesine (bu durumun gerçekten tehditkar olup olmamasından bağımsız biçimde) ve paranoid duygularının ve başkalanyla sürekli olarak girdiği çatışmaların, sıkıntıya ve klinik açıdan ne düzeyde işlev kaybına yol açtığına bakmak gerekir. Bazı olgularda bu soruyu yanıtlamak güç olabilir. Bunun bir nedeni de şüpheciliğin bir dereceye kadar uyum amaçlı bir mekanizma olabilmesi ve paranoid olmanın kişiyi, tatmin edici bir kahinlik duygusu eşliğinde tehlikeli bir kısır döngünün içine sokmasıdır. Paranoid iseniz, Bay Q.'nun ailesinde olduğu gibi, insanlar size her şeyi söyleyemez olurlar, böylece, bir şeyleri sakladıkları ve size karşı birleştikleri konusundaki duygularınızı onaylamış olurlar. Dikkatlice alınmış bir öykü ve hastayı tanıyan kişilerden edinilecek bilgiler, belirgin bir rahatsızlık kaynağına bağlı olmaksızın (ki bu durumda konulabilecek tek tanı Uyum Bozukluğu tanısı olurdu) uzun süredir devam eden bir şüphecilik örüntüsü bulunduğunu, duygu ve davranışların, sadece paranoid kişilik özelliklerini değil, Paranoid Kişilik Bozukluğu tanısını kesinleştirecek denli şiddetli olduğunu belirlemekte yardımcı olabilir. Paranoid kişilik Özellikleri bulunan bazı kişilerde, dışsal bir rahatsız kaynağı ya da depresyon gi bi bir Eksen I bozukluk, Paranoid Kişilik Bozukluğu ile bazı açılardan çakışan bir klinik tabloya yol açabilir. Ancak bu olgularda premorbid öykü farklıdır ve rahatsızlığa yol açan etken giderildikten ya da Eksen I bozukluk başarıyla tedavi edildikten sonra prognoz çok daha iyidir. Örneğin, şüphecilik eğilimleri ılımlı sayılabilecek bir kişide, paranoid inançların ve korkuların kısa süreyle şiddetinin arttığı bir Majör Depressif Epizod gelişebilir; bununla birlikte depresyon hafiflemesinin ardından kişi genellikle hafif şüphecilik düzeyine geri dönecektir.

Bay Q.'da Paranoid Kişilik Bozukluğu tanısını haklı kılacak biçimde, erişkin yaşamının tamamında kendisi için sorun ve sıkıntı yaratmış olan uzun dönemli bir şüphecilik ve paranoya örüntüsü görülmektedir. Üniversite profesörlerinden ve şimdiki işverenlerinden gördüğü düşmanlıklardan söz etmektedir. Eşinin ailesini hep düşman olarak görmüş ve eşinin de onlarla olan ilişkisini koparmaya çalışmıştır. Eşine ve ailesine karşı davranışı şüphe ve güvensizlik üzerine şekillenmiştir. Bay Q.'nun müdürlüğe terfisinin belirtilerinin yoğunlaşmasına yol açmasından ötürü, ek olarak Depressif Duygudu- rum ile giden Uyum Bozukluğu tanısı koyulmuştur. Şüpheciliği kontrol dışı bir hal almış ve işlevselliği daha da fazla zarar görür olmuştur, (örn. işini kaybetme olasılığı vardır)

Özellikle de Paranoid Kişilik Bozukluğu olan kişilerin başkalarına karşı düşmanca davranışlarından dolayı, kimi zaman Paranoid Kişilik Bozukluğu ile Sannlı Bozukluğu birbirinden ayırmak güçtür. Örneğin, Bay Q.'nun personeli ve öğretmenler ona karşı sık sık öfke duymakta ve okul yönetimi gerçekten onu görevinden almayı düşünmektedir düşmanca davrandıkları inancı gerçeklere dayanıyor. Bu gibi akla yatkın endişeleri sanrı olarak değerlendirmeden önce eşiği yüksek tutmak en doğrusu olacaktır. Ancak, eğer Bay Q.'nun şüpheci düşünceleri sabit, sarsılmaz ve sanrı sayılabilecek kadar ciddi bir nitelik kazanırsa, Kişilik Bozukluğu tanısının ardından "(premorbid)" notuyla birlikte her iki tanı da konulabilir.

Paranoid Kişilik Bozukluğunda Tedavinin Düzenlenmesi

Paranoid Kişilik Bozukluğu için özgül bir tedavi bulunmamaktadır. Hastalar destekleyici ve planlı bir tedaviye genellikle cevap vermektedirler. Karşılıklı güven ilişkisi kurulduktan sonra, hastanın korkularını, inançlarım ve birikmiş kin duygularını sistematik bir biçimde keşfetmeye çalışmak faydalıdır. BÖylece, alternatif açıklama olasılıklarını belirlemek ve hastanın ilişkide bulunduğu insanlarla, içinde bulunduğu durumlarla baş edebilmesi için başka stratejiler önermek mümkün olacaktır. Zaman zaman, ailede zarar görmüş ilişkilere yönelik tedaviler, yanlış anlaşılmaların kaynağını belirlemekte yararlı olabilir. Daha hafif şiddette Paranoid Kişilik Bozukluğu olan hastaların, başkalarına yönelttikleri içsel çatışmaları ve kendilerinden duydukları hoşnutsuzluğu anlamalarını hedefleyen psikodinamik tedavilere katılmak için yeterli içgörüleri olabilir. Bu kişilere, içinde bulundukları kısır döngülere işaret etmek, başkalarının tepkilerinde kendi davranışlarının payını daha iyi anlayabilmelerinde yardımcı olabilir.