Alış Veriş Bağımlılığı

Alışveriş bağımlılığı, tedavi edilmesi gereken psikolojik bir rahatsızlık olmasının yanı sıra aslında ciddi bir bağımlılık türüdür. Bu psikolojik hastalık; kişinin alışveriş yaparak rahatlaması, mutlu, güçlü ve kendini diğer insanlardan daha üstün hissetmesi gibi belirtiler gösterir. Genelde kişinin kendini depresyonda, yalnız ve problemleriyle başa çıkamaz hissettiğinde gittikçe artarak kontrolsüz alışveriş yapmasıyla ortaya çıkar. Toplumdaki yetişkinlerin %2-8 oranında etkilediği düşünülmektedir. Kültürel, gelişimsel, nörobiyolojik sebepleri olduğu düşünülmektedir. Hastalığın başlangıcı çoğunlukla bireyin aileden azat edildiği zamanlara veya kredi kartı ya da banka hesabı edindiği zamanlara denk düşer.

Onyomani olarak isimlendirilen alışveriş bağımlılığında; takıntılı, dürtüsel bir davranış örüntüsü söz konusudur. Çoğu zaman ihtiyaç dışı ve kontrolsüz bir şekilde para harcama, aşırı alışveriş yapma arzusu, para harcama ile ilgili yoğun bir zihinsel meşguliyet şeklinde kendini gösterir.

Kişi genellikle kızgın, kaygılı ya da üzgün hissettiğinde alışveriş yapma ihtiyacı duyar, alışveriş esnasında keyif, zevk, coşku hissederken, uzun vadede suçluluk, sıkıntı ve utanç hisleri belirmeye başlar. Bir süre sonra harcanan para miktarı ve yapılan alışveriş kişinin hayatında problem yaratmasıyla durum hastalıklı bir kısır döngü halini alır. Hayatındaki insanlarla, ailesiyle, para ve harcamalar konusunda sıkıntı yaşar ve kişiler arası çatışmalar tartışmalar başlar. Yakın çevresine alışverişin tutarı ve alınanlar konusunda yalanlar söylemeye başlar.

Alışveriş bağımlısı olan kişiyle, alışveriş yapmayı seven kişi arasında belirli farklılıklar vardır. Her ay dört ayakkabı alan kişiye alışveriş bağımlısı tanımı yapılamaz ama ayakkabılara karşı aşırı bir ilgisi olduğu söylenebilir. Bağımlı olan kişi ise arkadaşlarıyla vakit geçirmek ya da diğer sosyal aktiviteleriyle uğraşmak yerine alışveriş yapmayı tercih eder. Hatta bazen hiçbir zaman giymeyeceği bir ayakkabıyı yalnızca dolabına koymak için satın alır.

Onyomani psikodinamik olarak diğer bağımlılıklarla paralellikler taşımaktadır. Alkol, ilaç, uyuşturucu madde bağımlılıklarından ya da yeme bozukluklarından çok farklı değildir. Çoğunlukla depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke ve saldırganlık duyguları ile paralel olarak ortaya çıktığı gözlemlenir.

Bazı alışveriş kolikler ise alışveriş paketlerini gördükçe rahatlar. Bağımlı çoğunlukla rastgele alışveriş yapar. Alışveriş sırasında kendini güçlü, yeterli, rahatlamış hissetse de sonrasında yoğun suçluluk duyguları görülür. Tekrarlanan süreçlerde satın alınanların verdiği kısa süreli iyilik duygusunun yerini alan suçluluk zamanla depresyona yol açabilmektedir.

Sanıldığının aksine yalnız kadınlarda değil, erkelerde de görülebilmektedir. Erkeklerde daha çok cep telefonu, elektronik eşyaları, otomobil parçaları tercih ederken, kadınlarda takılar, giysiler, parfüm, ev eşyaları şeklinde alışveriş pratiği görülmektedir. Araştırmalar bu kişilerin benlik değerlerinin genellikle düşük olduğunu göstermektedir.

Bir kadın ortalama dört ile altı saat arası alışveriş yapabilirken, bağımlı sabah saat 10'dan akşam 19'a kadar bunu gerçekleştirebilir. Alışveriş bağımlılarının belli bir bütçeye sahip olması gerekli değildir. Gerekirse borç alıp alışverişe çıkarlar. Alışveriş bağımlısı, açılmamış paketler evde dururken, tekrar alışverişe çıkabilir.

Tedavide ne yapılabilir?

Alışveriş bağımlılığının tedavisinde ilaç tedavisi ve psikoterapi beraber uygulanmaktadır. İlaç tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri olan antidepresanlar alışverişçilerin dürtü kontrol aşırı zihinsel meşguliyetlerini azaltmaya yardımcı olur. Alışverişçilerin kırılgan kendilik algısı ve başkalarının davranışlarına bağlı özgüven problemlerinin çözümünde dinamik ya da destekleyici psikoterapi uygulanabilmektedir. Yine alışverişteki davranış örüntüsüne yönelik olarak bilişsel-davranışçı terapi uygulanabilmektedir. Yurtdışında ise alışveriş bağımlıları için grup terapilerinin yapıldığı merkezler ve adsız alkoliklerde olduğu gibi kendine yardım grupları vardır. Bu hastalarda kişi bireysel temelde hastalıkla başa çıkamamışsa ve hastalık evlilik ilişkisine zarar verici boyuta gelmişse evlilik danışmanlığı önerilmektedir.

ALIŞVERİŞ BAĞIMLISIMISINIZ ?

Kendinizi iyi hissetmediğiniz zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyuyor musunuz?

Zaman ve enrjiniz olmadığı durumlarda bile alışveriş ve harcama için sürüklenme hissediyor musunuz ?

Harcamalarınız yakın çevrenizde endişelere sebep oluyor mu?

İhtiyacınız olmadığı halde ya da kullanmayacak olsanız dahi satın aldığınız şeyler oluyor mu?

Aşırı harcadıktan sonra pişmanlık ve endişe haliniz suçluluk duygularınız oluyor mu?

Bazen alışveriş için kendinizi mecbur hissetiğiniz olur mu?

Harcamaya başladıktan sonra kendinizi durdurmakda güçlük çektiğiniz olur mu?

Planladığınızdan daha fazla satın aldığınız oluyor mu?

Harcama yaptığınız dönemlere ait borçlarınız olduğu halde , yine de aşırı harcama yapmaya devam ettiğiniz oluyor mu?

Cevaplar çoğunlukla evet şeklindeyse bir uzmandan yardım almanızı öneririz.

Uzm. Dr. Ava Şirin Tav - Psikiyatrist - Antalya